Historia Rogowa

Uwzględniając historyczno-geograficzny podział kraju, gminę Rogów należy sytuować w południowo-zachodniej części Mazowsza. Historia terenów obecnie wchodzących w skład gminy to dzieje przede wszystkim samego Rogowa i okolic.

Przed wiekami ziemie te porastały okazałe i zasobne lasy zwane nawet „Puszczą Rogowską". Dokumenty pisane wskazują, iż początkiem dla Rogowa był majątek ziemski Rogowskich herbu Saszar. Nazwa miejscowości na przestrzeni wieku ulegała przemianom. W końcu XIV w. brzmiała „Rogowo” a właściciele podpisywali się „de Rogowo". W kodeksie Lubomirskiego zawarty jest zapis nazwy „Rogowo" datowany na koniec XV w. W „Herbarzu Polskim" z 1841 r. zamieszczona jest informacja o Rogowskich herbu Saszar.

Istnienie Rogowa w XVI w. potwierdza „Atlas Historyczny Polski" wydany w 1888 r. w Warszawie. Pochodzenie nazwy Rogów można więc tłumaczyć dwojako: -jako pochodzącej od wyrazu „róg" łączonej z niegdysiejszymi obszarami leśnymi i zwierzyną, lub – jako pochodna od nazwiska Rogowskich - właścicieli ziemskich. Fakty historyczne przemawiają jednak za drugą możliwością.

Z przekazów historycznych wnioskować by należało, iż pierwotnie miejscowość Rogów sytuowana była bardziej na zachód, nad rzeką Mrogą. Budowa i uruchomienie linii kolejowej w połowie XIX w. znanej jako Kolej Warszawsko-Wiedeńska, spowodowało lokalizację siedlisk wzdłuż torów, a szczególnie w sąsiedztwie stacji kolejowej w Rogowie. W późniejszym czasie powstały w gminie dwa pozostałe przystanki kolejowe: w Wągrach i Przyłęku Dużym. Późniejsze losy zarówno gminy jak i samego Rogowa mocno powiązane były właśnie z koleją. Wcześniej jednak, bo w okresie porozbiorowym, czyli na przełomie XVIII i XIX w. powołano na tym obszarze gminę. Pierwotnie gmina nosiła nazwę Mroga Dolna, mając początkowo siedzibę w Kołacinie. Nazwa taka przetrwała aż do 1953 roku pomimo, iż w 1928 roku siedzibę przeniesiono już do Rogowa - Stacji, do specjalnie w tym celu wybudowanego budynku. Obecnie Urząd Gminy mieści się w tym miejscu, lecz budynek nadbudowano piętrem i rozbudowano.

Interesujące są dokładne dane z 1916 roku. Otóż gmina Mroga Dolna podzielona była administracyjnie na 16 gromad i liczyła aż 63 miejscowości. Liczba mieszkańców wówczas wynosiła 6 623 osoby, w tym poza Polakami mieszkało tu 242 Niemców, 207 Żydów i 6 osób innych narodowości. Dla porównania obecnie gmina liczy 4696 mieszkańców. Więcej faktów natomiast znanych jest z tej bliższej przeszłości, a mianowicie z historii nowszej obejmującej XX wiek.

Wiemy, że w 1914 roku wybudowana została kolej wąskotorowa na tarasie Rogów – Rawa Mazowiecka –  Biała Rawska licząca 49 km. Wybudowali ją w celach militarnych Niemcy podczas I wojny światowej. W latach międzywojennych był to podstawowy środek transportu zarówno pasażerskiego, jak też towarowego w regionie rawskim. Wąskotorówkę traktowano wówczas jako odgałęzienie tej zasadniczej kolei szerokotorowej i przez wiele dziesięcioleci spełniała rolę ważnego węzła komunikacyjnego. Ostatnie lata, lata chude generalnie dla kolei, przyniosły zamknięcie wąskotorówki. Obecnie jako Rogowska Kolej Dojazdowa od 1997 r. wpisana do rejestru zabytków, jest atrakcją turystyczną i obsługuje jedynie zorganizowane przejazdy turystyczne.

Dużą rolę w okresie 1905 - 1939 odgrywała Huta Szkła w Rogowie. Był to wówczas największy zakład pracy zatrudniający ok. 75 robotników w systemie trzyzmianowym. Huta poza tym, że stanowiła źródło utrzymania dla wielu rodzin, była także prężnym ośrodkiem kulturalno-oświatowym. Prowadzona była w niej świetlica, biblioteka z pokaźnym księgozbiorem, odbywały się odczyty, zabawy ludowe, prowadzono kursy samokształceniowe dla robotników. Już w pierwszych dniach września 1939 roku w wyniku bombardowania obiekt uległ całkowitemu zniszczeniu i nigdy nie został już odbudowany.

Teren gminy był miejscem wielu wydarzeń wojennych podczas obu wojen światowych. Podczas I -szej, na polach między Kołacinkiem, a Kobylinem doszło do bitwy, w której zginęło wielu Niemców i Rosjan. Miejscem wiecznego spoczynku jest dla nich cmentarz wojskowy usytuowany w pobliżu torów kolejowych oznaczony olbrzymim kamieniem - pomnikiem z tablicą o treści: „Nieznanemu Żołnierzowi – Rogowianie". W pobliżu cmentarza znajdują się mogiły 6-ciu żołnierzy polskich poległych w II wojnie światowej.

6 września 1939 r. w lesie za Marianowem doszło do starcia polskich żołnierzy z wojskami niemieckimi.  Zginęło wielu Polaków, poległ również pułkownik niemiecki. Rozpoczął się trudny okres okupacji niemieckiej. Zachodnie tereny gminy położone poza rzeką Mrogą włączone zostały do Rzeszy, zaś sam Rogów i tereny na wschód od rzeki weszły w skład Generalnej Guberni. Naturalną granicą stała się więc rzeka Mroga. We wsi Mroga Dolna utworzono niemiecki majątek, zarządcą którego władze okupacyjne ustanowiły Niemca - Alfreda Effenbergera. Funkcjonowanie majątku oparte było na niewolniczej pracy Polaków, w tym także wielu dzieci.

Od lutego 1942 roku na terenach gminy działał polski ruch oporu a dokładnie oddział „Sama" w strukturach Armii Krajowej. Konspiracyjny podział terenów, to rejony: „Jary" i „Doły". Z końcem 1940 roku okupant utworzył w rejonie stacji kolejowej w Rogowie żydowskie getto, w którym umieścił całą miejscową ludność żydowską składającą się z około 20-tu rodzin. Już z początkiem 1941 roku Żydzi zostali wywiezieni transportem kolejowym, co też przesądziło o ich losie.

W sierpniu 1944 roku wraz z wybuchem Powstania Warszawskiego, niemal we wszystkich domach w Rogowie znalazło schronienie setki uchodźców z Warszawy. W 1942 r. w Rogowie hitlerowcy dokonali publicznej egzekucji pięciu mężczyzn przywiezionych prawdopodobnie ze Skierniewic. Niemal równocześnie w Skierniewicach stracono 12 Polaków, wśród których byli mieszkańcy Rogowa. Miejsce egzekucji w Rogowie, przy kościele parafialnym uświęcone jest pomnikiem.

W historię ostatnich dziesięcioleci Rogowa na trwałe wpisują się dzieje tutejszej parafii, której początki datują się na rok 1919. Początkowo była to świątynia drewniana zakupiona przez Niemców w Koluszkach, jako kościół wyznania ewangelickiego. Dopiero po trzech latach w elementach przewieziona do Rogowa. Jednocześnie rozpoczęto budowę domu parafialnego oraz wytyczono teren pod cmentarz parafialny na ofiarowanych gruntach.

W latach 1975 – 1980 wybudowano zupełnie nowy dwupoziomowy kościół parafialny wyświęcony pod wezwaniem Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny. Było to możliwe dzięki ofiarności parafian, lecz przede wszystkim jest to nieocenioną zasługą ks. dziekana Edwarda Nastałka, od 1973 do 2001 roku proboszcza rogowskiej parafii.

Kreśląc nawet skrótową historię Rogowa, nie sposób pominąć tak istotnego jej elementu jakim jest Leśny Zakład Doświadczalny SGGW w Rogowie. Już w latach 1919 - 1923 w Rogowie powstała leśna placówka dydaktyczno-naukowa tej warszawskiej uczelni. Wkrótce, bo dwa lata później na bazie doświadczalnych nasadzeń drzew i krzewów pochodzących z innych stref klimatycznych powstało arboretum. W latach pięćdziesiątych założone zostało w placówce alpinarium. Efekty tych działań pozwoliły na utworzenie Muzeum Lasu i Drewna.

Gromadzone na przestrzeni 70 lat żywe eksponaty obecnie stanowią bardzo interesujące zbiory, o czym przekonują się liczne grupy zwiedzających placówkę. Dzisiaj Leśny Zakład Doświadczalny w Rogowie pełni funkcję całorocznej filii SGGW z salami wykładowymi i domami studenckimi. Następuje dalszy rozwój i rozbudowa tej placówki.

To tylko najważniejsze zdarzenia składające się na rys historyczny terenów wchodzących w skład gminy Rogów.